توضیحات

دیواره شکم از لایه‌های ماهیچه و تاندون‌های محکمی تشکیل شده است که از دنده‌ها تا کشاله ران کشیده شده‌اند. اگر در قسمتی از این دیواره ضعف وجود داشته باشد، محتویات داخل آن می‌توانند فشار وارد کنند و با بیرون زدن از قسمت ضعیف یا پارگی خفیف بافت شکم از داخل، باعث فتق شکم شوند. در این شرایط فرد متوجه برآمدگی روی شکم یا کشاله ران خود می‌شود. این برآمدگی ممکن است زمانی که فرد سرفه می‌کند، می‌نشیند، ورزش می‌کند و یا هر فعالیت دیگری را انجام می‌دهد که به شکم فشار وارد می‌کند، بیشتر شود. گاهی اوقات هم ممکن است بیمار متوجه هیچ علامتی نشود.

این احتمال وجود دارد که برای درمان فتق شکم نیاز به جراحی باشد، اما این بستگی به نوع فتق و عوارض ناشی از آن دارد. با این حال اگر ناحیه بیرون‌زده ناگهان دچار درد شود، به‌خصوص اگر فرد نتوانند آن را با فشار کم به داخل شکم برگرداند، لازم است فورا به پزشک مراجعه کند؛ چون در این شرایط ممکن است محتویات فتق در داخل سوراخ گیر کرده  باشد و فورا نیاز به جراحی باشد.

انواع هرنی یا فتق شکمی

رایج‌ترین انواع فتق شکمی عبارتند از:

• فتق مغبنی (inguinal hernia)
• فتق فمورال (femoral hernia)
• فتق برشی (incisional hernia)
• فتق نافی (umbilical hernia)

فتق‌های شکمی بر اساس محل ضعف دیواره شکم نام‌گذاری می‌شوند. ممکن است نام «فتق هیاتوس» را نیز شنیده باشید. برخلاف فتق‌های بالا، این نوع فتق به دلیل ضعف دیواره شکم نیست و زمانی اتفاق می‌افتد که بخشی از معده به سمت قفسه سینه بالا رود.

فتق اینگوینال (فتق کشاله ران)

این فتق زمانی رخ می‌دهد که بافت یا بخشی از روده از طریق یک نقطه ضعف در مسیری در کشاله ران به نام «کانال مغبنی» بیرون زده و باعث برآمدگی در کشاله ران بیمار شود. این فتق شایع‌ترین نوع فتق است و در مردان بیشتر است.

فتق فمورال

فتق فمورال نوع دیگری از فتق کشاله ران است که کمی پایین‌تر، در کشاله ران شکل می‌گیرد. این فتق از یک مسیر دیگر در کشاله ران به نام «کانال فمورال» بیرون می‌زند و در زنان شایع‌تر است.

فتق برشی

این نوع هرنی فقط در محلی از شکم رخ می‌دهد که قبلا در آنجا جراحی انجام شده باشد و دیواره شکم باز شده و مجددا بخیه خورده باشد.

فتق ناف

فتق ناف زمانی است که یک ضعف در لایه عضلانی داخل یا اطراف ناف وجود داشته باشد. در این شرایط برآمدگی در داخل یا اطراف ناف ایجاد می‌شود. فتق ناف در نوزادان بسیار شایع است، اما اغلب تا زمانی که کودک به سن پنج‌سالگی می‌رسد از بین می‌رود. در بزرگسالان، بیشتر در افرادی که باردار هستند یا دارای اضافه وزن هستند، شایع است. در افراد بالغ فتق ناف به‌دلیل عوارضی که ایجاد می‌کند باید با جراحی ترمیم شود.

علل فتق شکم

برخی از نوزادان با فتق شکم متولد می‌شوند. این فتق در زمان رشد کودک در رحم مادر ایجاد می‌شود. اما بیشتر فتق‌ها در بزرگسالی به وجود می‌آیند. هر چیزی که فشار را در شکم افزایش دهد می‌تواند احتمال ابتلا به فتق شکم را زیاد کند. علل فتق شامل موارد زیر هستند:

• سرفه‌کردن مزمن
• زور زدن هنگام دفع مدفوع در یبوست
• بلندکردن اجسام یا وزنه‌های سنگین
• اضافه وزن بسیار زیاد
• باردار بودن

با افزایش سن بیشتر احتمال دارد که فتق شکم ایجاد شود. دلیل آن هم این است که در کهنسالی، عضلات دیواره شکم ضعیف‌تر می‌شوند.

فتق شکم چگونه تشخیص داده می‌شود؟

اگر پزشک احتمال دهد که بیمار فتق دارد، او را به شکل فیزیکی معاینه می‌کند. ممکن است پزشک از بیمار بخواهد در حین این‌که محل فتق را فشار می‌دهد، سرفه کند یا بایستد. همچنین ممکن است برای او یک سونوگرافی، توموگرافی کامپیوتری (CT اسکن) یا تصویربرداری تشدید مغناطیسی (MRI) تجویز کند. با این حال این روش‌ها همیشه لازم نیستند.

درمان هرنی یا فتق شکم

جراحی تنها راه برای ترمیم دائمی فتق شکم است. اما فتق شکمی در بزرگسالان همیشه نیازی به ترمیم ندارد. نوع فتق، بزرگی آن و این‌که آیا علائمی دارد یا نه، مشخص می‌کند که نیاز به جراحی وجود دارد یا نه.  پزشک همچنین احتمال ایجاد عوارض بعد از عمل را ارزیابی می‌کند تا برای جراحی تصمیم بگیرد. در صورتی که سن بیمار بالا باشد یا دچار بیماری باشد، ممکن است تا حد امکان از جراحی خودداری شود.

فتق ناف در کودکان خردسال معمولاً خود‌به‌خود بهبود می‌یابد. اما اگر بسیار بزرگ باشد یا تا زمانی که کودک به سن پنج سالگی برسد از بین نرود، پزشک ممکن است جراحی را توصیه کند.

بیشتر فتق‌ها در بزرگسالان به مرور زمان بزرگ‌تر می‌شوند و بیشتر احتمال دارد که عوارض ایجاد کنند.

جراحی فتق شکمی چیست؟

جراحی فتق شکمی شامل کشیدن فتق به داخل شکم و ترمیم عضله ضعیف شده برای جلوگیری از تکرار بیرون‌زدگی آن است. ممکن است این جراحی به‌ روش لاپاراسکوپی انجام شود. این بدان معنی است که این عمل از طریق بریدگی‌های کوچک در قسمت تحتانی شکم انجام شده و شکم باز نمی‌شود. با این حال ممکن است جراحی باز با یک برش منفرد و بزرگ پیشنهاد شود. هر دو نوع جراحی مزایا و معایبی دارند و جراح بهترین نوع عمل را با توجه به شرایط انتخاب می‌کند.

مدت زمان بهبودی پس از جراحی به چندین عامل بستگی دارد. این موارد شامل محل فتق، نوع جراحی و سلامت عمومی فرد است. به‌طور کلی، بهبودی کامل و بازگشت به‌حالت عادی ممکن است تا شش هفته طول بکشد. در این مدت بیمار به‌تدریج می‌تواند فعالیت خود را افزایش دهد. در دوران نقاهت نباید هیچ چیز سنگینی را بلند کند زیرا این کار می‌تواند خطر بازگشت فتق را افزایش دهد. اگر جراحی از نوع لاپراسکوپی باشد، احتمالاً زمان بستری در بیمارستان کوتاه‌تر است.